Azərbaycan pravoslav kilsələrin tarixi
Bakı səhərində yarmarka meydaninda Arxangel Mixail kilsəsi
1902 il – 1974 il
Hələ 1898-ci ildə həftəbaşı bazarı Yarmarka meydanına köçürüldükdən sonra protoierey Yunitski Dumadan kilsə tikintisi üçün orada torpaq sahəsi ayrılmasını xahiş etmişdi: “Səhər bazara çıxanda az da olsa dua etmək üçün çoxlarının vaxtı olmur. Yaxşı olardı ki, bazarda pravoslav kilsəsi tikilsin, o, dini ehtiyacları ödəyə və topluma fərqli, daha təmkinli bir ab-hava verə bilər. Dəfələrlə müqəddəs yürüşlər zamanı xristianlığın müqəddəs əşyalarına hətta başqa dindən olanların da necə hörmət göstərdiyinin şahidi olmuşam. Kilsənin olması çoxlarını söyüş söyməkdən, nalayiq davranışlardan çəkindirər və bazarı zahirdən də ədəb, əxlaq yerinə çevirər”.
15 yanvar[1] 1899-cu ildə şəhər upravasında komissiyanın iclası keçirildi və bu iclasda yarmarka korpusunun yanında həftəbaşı bazarında kilsə tikintisi üçün yer ayrılması məsələsinə baxıldı və həll edildi. Kilsə üçün 426-cı məhəllənin tinində cəmi 144 kvadrat sajen sahə nəzərdə tutulmuşdu. Komissiyanın qərarında kilsənin hasarla əhatə olunmaması xüsusi olaraq qeyd olunurdu.
Bakı şəhərinin Polkovnik fon der Nonne tərəfindən tərtib edilmiş 1898-1900-cü illər Baş Planının fraqmenti
2020-ci ilin peyk şəkli, Bakının 1898-ci il baş planı ilə müqayisə üçün
21 oktyabr 1901-ci ildə Tanrıdoğuran Mövlüdü məktəb-kilsəsindən təməl qoyma yerinə - Yarmarka meydanına[2], xaç yürüşü təşkil olundu. Orada təntənəli ibadətdən sonra toplaşmış insanların qarşısında qubernator, general-mayor D.A.Odintsovun və digər rəhbər şəxslərin, habelə şəhər upravasının nümayəndələrinin iştirakı ilə arxistratiq Mixailin adına kilsənin təməl qoyma mərasimi oldu, protoierey A. İ. Yunitski dua icra etdi. Kilsənin bünövrə daşının qoyulması başa çatdıqda pravoslav inancının, rus xalqının və onun suveren hökmdarlarının himayədarı və müdafiəçisi kimi arxistratiq Mixailin haqqında moizə elədi.
Məbəd memar İ.V.Edelin layihəsinə əsasən xanım A.V.Rılskaya və digər xeyirxahların vəsaiti hesabına tikilmişdir. Pravoslav bakılılar adı çəkilən məbədi Əlahəzrət İmperator II Nikolay Aleksandroviçin taxta çıxmasının xatirəsinə tikməyi qərara almışdı.
Kilsə 1902-ci ildə Ədliyyə Meydanında tikilmiş və Bakı Kafedral kilsəsinə aid edilmiş, Arxangel Mixailə həsr olunmuşdu. Kilsənin təqdis mərasimi 23 sentyabr 1902-ci ildə baş tutdu.
1880-ci illərin sonlarından etibarən İrandan və Rusiya imperiyasının daxili əyalətlərindən tacirlərin gəldiyi Yarmarka meydanında hər il yarmarkaların keçirilməsinə baxmayaraq meydan və ona bitişik küçələr abadlaşdırılmamış olaraq qalırdı. Meydanda Telefonnaya küçəsi [3], istisna olmaqla demək olar ki, dizə qədər qum var idi, küçələr döşənməmişdi, çala-çuxur və nahamar idi. 1914-cü ildə Arxangel Mixail kilsəsinin başçısı Bakı şəhəri kilsələrinin rəhbərinə müraciət edərək, upravaya Soldatskaya küçəsinin[4], kilsənin eyvanına bitişik hissəsinin döşənməsinin zəruriliyi barədə vəsatətlə müraciət edir, çünki ibadət zamanı qapılar açıq olur, quru havada kilsə tozla dolur, yağışda isə küçədən lehmə bataqlıq əlindən kilsəyə getmək mümkün olmur. Eyni zamanda, Bakı - tovarnaya stansiyasından qazalaqların və yük arabalarının intensiv hərəkəti və bu səbəbdən çoxlu səs-küy nəzərə alınaraq, küçəyə daş deyil, asfalt döşənməsi məqsədəuyğun olardı, çünki ibadət zamanı bəzən heç eşidilmir, asfalt isə səs-küyü azaldar. Din xadimləri küçənin asfaltlanması xahişi ilə upravaya müraciət etsə də, upravadan cavab verilir ki, bunun üçün pul yoxdur.
Elə həmin həftə Bakı yepiskopu Qriqori 426-cı məhəllədəki şəhər ərazisi kilsə sahəsini bir kilsə məktəbinə yerləşdirmək üçün genişləndirmək üçün Salyanskaya küçəsi[5] tərəfindən 430 kvadrat sajen ərazinin əlavə edilməsi ilə bağlı müraciəti barədə Dumaya məruzə etmək xahişi ilə şəhər merinə müraciət etdi.
Pervomaysk küçəsi ilə Oktyabrsk döngəsinin tini. Yarmarkadan keçmiş Arxangel Mixail kilsəsinin görünüşü. ~ 1930-cu illər
1920-ci ilin əvvəllərində kilsə işlək vəziyyətdə idi, onun keşiş M.Ostapov idi.
Sovet dövründə kilsə bağlanmışdı. Lakin Böyük Vətən Müharibəsi illərində kilsəyə qarşı dövlətin təqib siyasəti dəyişməyə başlayır. Sovet rəhbərliyi almanlar tərəfindən işğal olunmayan ərazidə kilsələrin açılmasına və bərpasına rəsmən icazə verir. Ruhanilərin təqibləri sona çatır. Düşərgələrdə olan keşişlər həbsdən buraxılmağa başlayır.
Rus Pravoslav Kilsəsi yenidən canlanır və müharibə dövründə əhalinin mənəvi və mənəvi dəstəyi, mövcud mədəniyyətin qorunması, ehtiyacı olanlara və dövlətə maddi yardım kimi ən vacib vətənpərvərlik vəzifələrini yerinə yetirməyə başlayır.
Bakıda da məbədlər açılır. Üç Müqəddəs Qadın Kafedral kilsəsinin keçmiş xor ifaçısı Valentina Vasilyevna Sokolovanın xatirələrindən: “Biz o zaman Basin küçəsində yaşayırdıq. Bizə möminlər toplaşır, azad edilmiş keşişlər də gəlirdi. Bir dəfə Sergiy ata[6] bildirdi ki, məbədin açılması üçün ərizə vermək imkanı yaranıb. Əvvəlcə Dəmiryol İdarəsinin yaxınlığındakı kiçik kilsəni bizə qaytardılar. Həmin illərdə orada “Əmək ehtiyatları” cəmiyyətinin mühasibat şöbəsi yerləşirdi. Onda mənim 6 - 7 yaşım var idi və anam məni kilsəni təmizləməyə aparırdı. Biz oradan mühasibat şöbəsini çıxarıb divarlardan əhəngi yuyub təmizlədik, əhəngin altında rəsm fraqmentləri qorunub saxlanılıb. Hamı sevinirdi”.
Amma geri qaytarılan Arxangel Mixail kilsəsi çox kiçik idi, onda protoierey Sergiy Kazansky stansiyanın yaxınlığında, Ketsxoveli küçəsindəki Tanrıdoğuran Mövlüdü kilsəsi[7] açılması üçün çalışmağa başladı. Və 1944-cü ildə onun səyləri öz bəhrəsini verdi - bina kilsəyə verildi.
Keçmiş Yarmarka Meydanındakı kilsənin əvvəlki binasında sonradan Bakı tramvayının dispetçer otağı yerləşirdi. Pervomayskaya (indiki Dilyarə Əliyeva küçəsi) küçəsində tikinti aparıldığı zaman keçmiş kilsə binası sökülür. 1974-cü ildə onun yerində - Dəmiryolu İdarəsindən diaqonal olaraq altı mərtəbəli bina tikildi.
Dəmir Yolu İdarəsinin yanındakı Nikolay yarmarkasında keçmiş Arxangel Mixail kilsəsi. 1960-cı illər
1930-cu illər – 2015-ci. Müasir fotoda arxa fonda D. Əliyeva küçəsində Arxangel Mixail kilsəsinin yerində altı mərtəbəli bina
İstifadə olunan materiallar:
“Kaspi” qəzeti. 1898, 1899, 1901, 1902, 1914
Kilsə xəbərləri. 1901-ci il.
A.İ. Yunitski. Bakı quberniyasının kilsə və prixodların tarixi (1815-1905-ci illər) -1906
Bir məbədin tarixi. Müəllif-tərtibçi: İyerey Dionisiy Sveçnikov. Bakı-Xəzər Yeparxiyasının nəşr şöbəsi.- 2006
[1] 1917-ci ildən əvvəlki bütün tarixlər köhnə üslubda göstərilib.
[2] Yarmarka meydanının yerində indi S.Vurğun meydanı və Dəmiryolu İdarəsi yerləşir. Kilsə meydanın özündə deyil, onun yaxınlığında, yarmarkaların yanında - indiki Dəmir Yolu İdarəsindən diaqonal olaraq tikilmişdir. Kilsə özü müxtəlif sənədlərdə müxtəlif cür adlanırdı: həm Yarmarka meydanındakı Arxangel Mixail kilsəsi, həm Nikolayev yarmarkasında kilsə, həm də Əsgər (və ya həftəbaşı bazarı) bazarında kilsə.
[3] Telefonnaya küçəsi - sovet dövründə 28 aprel, indiki 28 may küçəsi.
[4] Soldatskaya küçəsi - Sovet dövründə Oktyabrski döngəsi (Oktyabr İnqilabı), indiki Mehbalı Zeynalabdiyev küçəsi.
[5] Salyanskaya küçəsi - Sovet dövründə Suraxanı küçəsi ilə birləşdirilib və Pervomayskaya küçəsi adlandırılıb, indiki Dilyarə Əliyeva küçəsi.
[6] Protoierey Sergiy Kazanski, Azərbaycan kilsələrinin rəhbəri, Stavropol-Bakı yeparxiyasının Müqəddəs Məryəm Ananın Miladı Kafedral kilsəsinin baş keşişi (1944-1963).
[7] Hal-hazırda Müqəddəs Məryəm Ananın Miladı Kafedral kilsəsidir.
Müəllif: S. Koltunov
Xəbərlər
Новости по теме
1902 il – 1974 il
Hələ 1898-ci ildə həftəbaşı bazarı Yarmarka meydanına köçürüldükdən sonra protoierey Yunitski Dumadan kilsə tikintisi üçün orada torpaq sahəsi ayrılmasını xahiş etmişdi: “Səhər bazara çıxanda az da olsa dua etmək üçün çoxlarının vaxtı olmur. Yaxşı olardı ki, bazarda pravoslav kilsəsi tikilsin, o, dini ehtiyacları ödəyə və topluma fərqli, daha təmkinli bir ab-hava verə bilər. Dəfələrlə müqəddəs yürüşlər zamanı xristianlığın müqəddəs əşyalarına hətta başqa dindən olanların da necə hörmət göstərdiyinin şahidi olmuşam. Kilsənin olması çoxlarını söyüş söyməkdən, nalayiq davranışlardan çəkindirər və bazarı zahirdən də ədəb, əxlaq yerinə çevirər”.
15 yanvar[1] 1899-cu ildə şəhər upravasında komissiyanın iclası keçirildi və bu iclasda yarmarka korpusunun yanında həftəbaşı bazarında kilsə tikintisi üçün yer ayrılması məsələsinə baxıldı və həll edildi. Kilsə üçün 426-cı məhəllənin tinində cəmi 144 kvadrat sajen sahə nəzərdə tutulmuşdu. Komissiyanın qərarında kilsənin hasarla əhatə olunmaması xüsusi olaraq qeyd olunurdu.
Bakı şəhərinin Polkovnik fon der Nonne tərəfindən tərtib edilmiş 1898-1900-cü illər Baş Planının fraqmenti
2020-ci ilin peyk şəkli, Bakının 1898-ci il baş planı ilə müqayisə üçün
21 oktyabr 1901-ci ildə Tanrıdoğuran Mövlüdü məktəb-kilsəsindən təməl qoyma yerinə - Yarmarka meydanına[2], xaç yürüşü təşkil olundu. Orada təntənəli ibadətdən sonra toplaşmış insanların qarşısında qubernator, general-mayor D.A.Odintsovun və digər rəhbər şəxslərin, habelə şəhər upravasının nümayəndələrinin iştirakı ilə arxistratiq Mixailin adına kilsənin təməl qoyma mərasimi oldu, protoierey A. İ. Yunitski dua icra etdi. Kilsənin bünövrə daşının qoyulması başa çatdıqda pravoslav inancının, rus xalqının və onun suveren hökmdarlarının himayədarı və müdafiəçisi kimi arxistratiq Mixailin haqqında moizə elədi.
Məbəd memar İ.V.Edelin layihəsinə əsasən xanım A.V.Rılskaya və digər xeyirxahların vəsaiti hesabına tikilmişdir. Pravoslav bakılılar adı çəkilən məbədi Əlahəzrət İmperator II Nikolay Aleksandroviçin taxta çıxmasının xatirəsinə tikməyi qərara almışdı.
Kilsə 1902-ci ildə Ədliyyə Meydanında tikilmiş və Bakı Kafedral kilsəsinə aid edilmiş, Arxangel Mixailə həsr olunmuşdu. Kilsənin təqdis mərasimi 23 sentyabr 1902-ci ildə baş tutdu.
1880-ci illərin sonlarından etibarən İrandan və Rusiya imperiyasının daxili əyalətlərindən tacirlərin gəldiyi Yarmarka meydanında hər il yarmarkaların keçirilməsinə baxmayaraq meydan və ona bitişik küçələr abadlaşdırılmamış olaraq qalırdı. Meydanda Telefonnaya küçəsi [3], istisna olmaqla demək olar ki, dizə qədər qum var idi, küçələr döşənməmişdi, çala-çuxur və nahamar idi. 1914-cü ildə Arxangel Mixail kilsəsinin başçısı Bakı şəhəri kilsələrinin rəhbərinə müraciət edərək, upravaya Soldatskaya küçəsinin[4], kilsənin eyvanına bitişik hissəsinin döşənməsinin zəruriliyi barədə vəsatətlə müraciət edir, çünki ibadət zamanı qapılar açıq olur, quru havada kilsə tozla dolur, yağışda isə küçədən lehmə bataqlıq əlindən kilsəyə getmək mümkün olmur. Eyni zamanda, Bakı - tovarnaya stansiyasından qazalaqların və yük arabalarının intensiv hərəkəti və bu səbəbdən çoxlu səs-küy nəzərə alınaraq, küçəyə daş deyil, asfalt döşənməsi məqsədəuyğun olardı, çünki ibadət zamanı bəzən heç eşidilmir, asfalt isə səs-küyü azaldar. Din xadimləri küçənin asfaltlanması xahişi ilə upravaya müraciət etsə də, upravadan cavab verilir ki, bunun üçün pul yoxdur.
Elə həmin həftə Bakı yepiskopu Qriqori 426-cı məhəllədəki şəhər ərazisi kilsə sahəsini bir kilsə məktəbinə yerləşdirmək üçün genişləndirmək üçün Salyanskaya küçəsi[5] tərəfindən 430 kvadrat sajen ərazinin əlavə edilməsi ilə bağlı müraciəti barədə Dumaya məruzə etmək xahişi ilə şəhər merinə müraciət etdi.
Pervomaysk küçəsi ilə Oktyabrsk döngəsinin tini. Yarmarkadan keçmiş Arxangel Mixail kilsəsinin görünüşü. ~ 1930-cu illər
1920-ci ilin əvvəllərində kilsə işlək vəziyyətdə idi, onun keşiş M.Ostapov idi.
Sovet dövründə kilsə bağlanmışdı. Lakin Böyük Vətən Müharibəsi illərində kilsəyə qarşı dövlətin təqib siyasəti dəyişməyə başlayır. Sovet rəhbərliyi almanlar tərəfindən işğal olunmayan ərazidə kilsələrin açılmasına və bərpasına rəsmən icazə verir. Ruhanilərin təqibləri sona çatır. Düşərgələrdə olan keşişlər həbsdən buraxılmağa başlayır.
Rus Pravoslav Kilsəsi yenidən canlanır və müharibə dövründə əhalinin mənəvi və mənəvi dəstəyi, mövcud mədəniyyətin qorunması, ehtiyacı olanlara və dövlətə maddi yardım kimi ən vacib vətənpərvərlik vəzifələrini yerinə yetirməyə başlayır.
Bakıda da məbədlər açılır. Üç Müqəddəs Qadın Kafedral kilsəsinin keçmiş xor ifaçısı Valentina Vasilyevna Sokolovanın xatirələrindən: “Biz o zaman Basin küçəsində yaşayırdıq. Bizə möminlər toplaşır, azad edilmiş keşişlər də gəlirdi. Bir dəfə Sergiy ata[6] bildirdi ki, məbədin açılması üçün ərizə vermək imkanı yaranıb. Əvvəlcə Dəmiryol İdarəsinin yaxınlığındakı kiçik kilsəni bizə qaytardılar. Həmin illərdə orada “Əmək ehtiyatları” cəmiyyətinin mühasibat şöbəsi yerləşirdi. Onda mənim 6 - 7 yaşım var idi və anam məni kilsəni təmizləməyə aparırdı. Biz oradan mühasibat şöbəsini çıxarıb divarlardan əhəngi yuyub təmizlədik, əhəngin altında rəsm fraqmentləri qorunub saxlanılıb. Hamı sevinirdi”.
Amma geri qaytarılan Arxangel Mixail kilsəsi çox kiçik idi, onda protoierey Sergiy Kazansky stansiyanın yaxınlığında, Ketsxoveli küçəsindəki Tanrıdoğuran Mövlüdü kilsəsi[7] açılması üçün çalışmağa başladı. Və 1944-cü ildə onun səyləri öz bəhrəsini verdi - bina kilsəyə verildi.
Keçmiş Yarmarka Meydanındakı kilsənin əvvəlki binasında sonradan Bakı tramvayının dispetçer otağı yerləşirdi. Pervomayskaya (indiki Dilyarə Əliyeva küçəsi) küçəsində tikinti aparıldığı zaman keçmiş kilsə binası sökülür. 1974-cü ildə onun yerində - Dəmiryolu İdarəsindən diaqonal olaraq altı mərtəbəli bina tikildi.
Dəmir Yolu İdarəsinin yanındakı Nikolay yarmarkasında keçmiş Arxangel Mixail kilsəsi. 1960-cı illər
1930-cu illər – 2015-ci. Müasir fotoda arxa fonda D. Əliyeva küçəsində Arxangel Mixail kilsəsinin yerində altı mərtəbəli bina
İstifadə olunan materiallar:
“Kaspi” qəzeti. 1898, 1899, 1901, 1902, 1914
Kilsə xəbərləri. 1901-ci il.
A.İ. Yunitski. Bakı quberniyasının kilsə və prixodların tarixi (1815-1905-ci illər) -1906
Bir məbədin tarixi. Müəllif-tərtibçi: İyerey Dionisiy Sveçnikov. Bakı-Xəzər Yeparxiyasının nəşr şöbəsi.- 2006
[1] 1917-ci ildən əvvəlki bütün tarixlər köhnə üslubda göstərilib.
[2] Yarmarka meydanının yerində indi S.Vurğun meydanı və Dəmiryolu İdarəsi yerləşir. Kilsə meydanın özündə deyil, onun yaxınlığında, yarmarkaların yanında - indiki Dəmir Yolu İdarəsindən diaqonal olaraq tikilmişdir. Kilsə özü müxtəlif sənədlərdə müxtəlif cür adlanırdı: həm Yarmarka meydanındakı Arxangel Mixail kilsəsi, həm Nikolayev yarmarkasında kilsə, həm də Əsgər (və ya həftəbaşı bazarı) bazarında kilsə.
[3] Telefonnaya küçəsi - sovet dövründə 28 aprel, indiki 28 may küçəsi.
[4] Soldatskaya küçəsi - Sovet dövründə Oktyabrski döngəsi (Oktyabr İnqilabı), indiki Mehbalı Zeynalabdiyev küçəsi.
[5] Salyanskaya küçəsi - Sovet dövründə Suraxanı küçəsi ilə birləşdirilib və Pervomayskaya küçəsi adlandırılıb, indiki Dilyarə Əliyeva küçəsi.
[6] Protoierey Sergiy Kazanski, Azərbaycan kilsələrinin rəhbəri, Stavropol-Bakı yeparxiyasının Müqəddəs Məryəm Ananın Miladı Kafedral kilsəsinin baş keşişi (1944-1963).
[7] Hal-hazırda Müqəddəs Məryəm Ananın Miladı Kafedral kilsəsidir.
Müəllif: S. Koltunov
Новости по теме
Bölmə üzrə Menyu
Bölmənin digər xəbərləri
Bakı şəhəri Aleksandr Nevski kafedral kilsəsi
1898 - 1936 Bakıda yeni nəhəng kafedral kilsənin tikilməsi ideyası 1870-ci illərin əvvəllərində, Bakıda kerosin çoxlu miqdarda istehsal olunmağa başladığı
Bakı qalasındaki (İçəri Şəhərdəki) Müqəddəs Möcüzəli Nikolay baş kilsəsi
1858 il - 1930 il [1] 1815-ci ilə qədər Bakıda səyyar ordu kilsəsindən başqa daimi kilsə yox idi. Elə həmin il qaladakı “Qaranlıq cərgələr”
Bakıda Qız Qalasının yanında müqəddəs həvari Varfolomey kilsəsi
1892 - 1936 14 sentyabr 1892-ci ildə Müqəddəs Xaçın ucaldılması bayramı günündə Nikolay kilsəsində keşiş A.İ.Yunitski və bütün kilsə
Populyar Xəbərlər
14 oktyabr - Allahın Əqdəs Validəsinin Dua Örpəyi bayramı günüdür
Oktyabrın 14-də Kilsə Allahın Əqdəs Validəsi Xanımımız Əzəli Bakirə Məryəmin Dua Örpəyi bauramını qeyd edir. Bayram günü Bakı və Azərbaycan yepiskopu Aleksiy Bakı şəhəri Müqəddəs Mürr-Daşıyan Zənənlər kafedral kilsəsində ...
Stavropoldan olan zəvvarlar Bakı kilsələrini ziyarət ediblər
Ölkənin xristian ziyarətgahları ilə tanış olmaq üçün Azərbaycana gələn stavropollu zəvvarlar Bakı şəhərinin kilsələrində olublar. Stavropollular Azərbaycan paytaxtının pravoslav kilsələri ilə tanışlığa Müqəddəs ...
Stavropol zəvvarları Azərbaycanın xristian ziyarətgahları ilə tanış olublar
Oktyabrın 6-dan 10-dək Stavropol yeparxiyasının zəvvarlar qrupu Azərbaycanda səfərdə olub. Zəvvarlar Azərbaycan paytaxtının pravoslav kilsələrində - Müqəddəs Mürr-Daşıyan Zənənlər kafedral kilsəsində, Allahın Əqdəs Validəsinin ...